Co reguluje ustawa Prawo energetyczne?

Głównym założeniem ustawy Prawo energetyczne jest stworzenie warunków zrównoważonego rozwoju kraju, racjonalnego, oszczędnego użytkowania paliw i energii oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państwa. Ustawodawca ma na celu również przeciwdziałanie negatywnym skutkom naturalnych monopoli, a także równoważenie interesów odbiorców paliw i energii oraz przedsiębiorstw energetycznych.

Prawo energetyczne – ustawa o energii elektrycznej i paliwach

Zagadnienia związane z energetyką w Polsce reguluje ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. z późniejszymi zmianami, która stanowi akt normatywny uchwalony przez Sejm. Ustawa skonstruowana jest z aktów podzielonych na ustępy i pogrupowanych w rozdziały. Ustępy z kolei podzielone są na punkty i podpunkty. Ustawę o prawie energetycznym uzupełniają rozporządzenia, czyli akty wykonawcze, które określają sposób funkcjonowania poszczególnych postanowień jej artykułów.

Prawo energetyczne jest aktem, który reguluje zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, określa normy, warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw oraz energii, a także podstawy działalności przedsiębiorstw energetycznych i zadania organów władzy.

Prawo energetyczne w pigułce

Powszechne przekonanie o rynku energetycznym wynika z fizycznego procesu wytwarzania energii, w którym elektrownie utożsamiane są zarówno z systemem dystrybucyjnym (sieciami, stacjami rozdzielczymi, kablami energetycznymi itp.), jak i dostawcami energii. Tymczasem energia elektryczna, podobnie jak paliwa, to towar, którym handluje się na hurtowym i detalicznym rynku energetycznym. Elektrownie, przedsiębiorstwa zarządzające systemem dystrybucyjnym, tzw. OSD (Operatorzy Systemu Dystrybucyjnego) oraz przedsiębiorstwa zajmujące się obrotem energii elektrycznej (czyli z punktu widzenia odbiorcy jej sprzedawcy) są odrębnymi podmiotami gospodarczymi. Mają jedną cechę istotną w odniesieniu do obrotu gospodarczego – działalność polegająca na wytwarzaniu i handlu energią elektryczną oraz paliwami jest koncesjonowana, a specyfika towaru wymaga szczególnego zainteresowania ze strony państwa ze względu na bezpieczeństwo energetyczne. Z tego powodu ustawa energetyczna reguluje następujące zagadnienia:

• dostarczanie paliw i energiioraz przesył dwutlenku węgla,
• politykę energetyczną państwa,
• kompetencje, odpowiedzialność i zasady działania Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki jako organu do spraw regulacji gospodarki paliwami i energią,
• koncesje, rejestry i taryfy,
• urządzenia, sieci, instalacje oraz ich eksploatacja,
• przepisy karne.

Zasady dostarczania paliw i energii

Najobszerniejszy rozdział Prawa energetycznego w szczegółowy sposób określa zasady przyłączania odbiorcy do sieci energetycznej i gazowej, a także najważniejsze kwestie związane z dostawą energii i paliw gazowych. Definiuje również tzw. odbiorcę wrażliwego (o niskich dochodach) i zasady wypłacania mu dodatku energetycznego.

Regulacje związane z przesyłem dwutlenku węgla

W 2009 r. Unia Europejska uruchomiła dwa programy zapewniające wsparcie projektów związanych z wychwytywaniem i składowaniem dwutlenku węgla (CCS). Dwutlenek węgla, który jest efektem ubocznym wielu procesów związanych z działalnością człowieka, można wychwytywać oraz transportować specjalnie do tego przystosowanymi sieciami. Koncepcja CCS (ang. Carbon Dioxide Capture and Storage) znana jest od lat 70. ubiegłego wieku, jednak nie była stosowana w praktyce ze względu na wysokie koszty metod wychwytywania, a także problemy ze składowaniem dwutlenku węgla.

Niestety, chociaż oba programy unijne przyniosły korzyści w innych obszarach, których również dotyczyły, w części związanej z CCS nie wniosły niczego nowego – w żadnym z krajów unijnych nie udało się rozpowszechnić technologii CCS. Niezależnie od programów unijnych w elektrowni geotermalnej w Hellisheidi na Islandii od 2014 r. stosuje się z powodzeniem technologię CCS. W tym przypadku została jednak wykorzystana obecność skał bazaltowych, w które wtłacza się wychwycony dwutlenek węgla. Obszar działań ewentualnych naśladowców projektu jest więc nieco ograniczony.

Oparta na wytycznych unijnych nowelizacja Prawa energetycznego z 2013 r. przewiduje regulacje związane z systemem przesyłowym dwutlenku węgla, co może w dalszej perspektywie czasowej zyskać wymiar praktyczny.

Polityka energetyczna państwa

Zasadniczym celem polityki energetycznej państwa jest zapewnienie odbiorcom stałych dostaw energii, bezpieczeństwa energetycznego kraju oraz wzrostu efektywności energetycznej i konkurencyjności. Istotną kwestią jest również przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom klimatycznym oraz związane z tym promowanie wytwarzania energii z odnawialnych źródeł.

Ustawa określa wytyczne związane ze sprawozdawczością i planowaniem, na których oparta jest polityka energetyczna oraz strategia państwa związana z bezpieczeństwem kraju.

Urząd Regulacji Energetyki

Centralnym organem administracji rządowej do spraw regulacji gospodarki paliwami oraz energią jest Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Prezesa URE powołuje Prezes Rady Ministrów w drodze konkurencyjnego, otwartego naboru. Do zadań osoby na tym stanowisku należy m.in. udzielanie i cofanie koncesji, a także zatwierdzanie i kontrolowanie stosowania taryf energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła pod względem zgodności z zasadami określonymi w ustawie. Najważniejsze z nich to niestosowanie subsydiowania skrośnego oraz zapewnienie równoprawnego traktowania odbiorców.

Roczne sprawozdanie finansowe – Art. 44. Prawo energetyczne nakłada na każde przedsiębiorstwo energetyczne obowiązek sporządzania, badania, ogłaszania i przechowywania rocznego sprawozdania finansowego zgodnie ze ściśle określonymi wytycznymi, eliminującymi przede wszystkim możliwość łączenia kosztów i przychodów oraz zysków i strat dla działalności w zakresie dostarczania paliw gazowych lub energii z kosztami, przychodami, zyskami i stratami niezwiązanymi z tą działalnością.

Kalkulacja taryf – Art. 45. Prawo energetyczne nakłada na Prezesa URE obowiązek weryfikowania i analizy kosztów przyjmowanych przez każde z przedsiębiorstw energetycznych jako uzasadnione w kalkulacji cen i stawek opłat w taryfach. Działania te mają na celu ochronę interesów odbiorcy przed nieuzasadnionym (nadmiernie wysokim) poziomem cen oraz stawek opłat.

Koncesje i taryfy

Wytwarzanie, obrót paliwami i energią elektryczną oraz magazynowanie paliw to działalność koncesjonowana. Koncesja nie jest konieczna przy wytwarzaniu i obrocie energią z tzw. mikroinstalacji lub małych instalacji, czyli np. w przypadku zainstalowania na dachu paneli fotowoltaicznych.

Taryfy energii elektrycznej i paliw zatwierdzane są przez Prezesa URE, który z ramienia państwa ocenia ich adekwatność. Energia oraz paliwa, zwłaszcza te, które służą do ogrzewania budynku, są dobrem niezbędnym obywatelowi do funkcjonowania w obecnym społeczeństwie. Dlatego też rynek energii i paliw do pewnego stopnia jest nadzorowany przez organy władzy. Stanowi to formę ochrony odbiorcy energii ze strony państwa.

Eksploatacja urządzeń, sieci i instalacji

Rozdział ustawy związany z urządzeniami, sieciami i instalacjami reguluje podstawowe zagadnienia związane z projektowaniem, produkcją, importem, budową oraz eksploatacją urządzeń i instalacji wytwórczych energii elektrycznej, a także kwestie kwalifikacji eksploatacyjnych i zagadnienia związane z komisjami kwalifikacyjnymi. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem osoby zajmujące się eksploatacją sieci oraz określonych urządzeń i instalacji muszą mieć kwalifikacje potwierdzone świadectwem wydanym przez komisje kwalifikacyjne. Nie wolno dokonywać żadnych zmian ani napraw w instalacji elektrycznej, jeśli nie ma się odpowiednich kwalifikacji.

Kary pieniężne i pozbawienia wolności

Ustawa o prawie energetycznym przewiduje konkretne kary grzywny związane z nienależytym wypełnianiem obowiązków ustawowych przez przedsiębiorstwa energetyczne. Chodzi tu o sytuacje takie jak np. nieprzedstawianie w terminie Prezesowi URE taryf do zatwierdzenia lub niedostarczanie określonych sprawozdań. Grzywna oraz kary ograniczenia lub pozbawienia wolności związane są z nieprzestrzeganiem zasad uczciwej konkurencji i prowadzeniem działalności niekoncesjonowanej.